Schuldhulpverlening 2025-2028

Welkom alle inwoners, raads- en commissieleden, in het bijzonder welkom aan de beleidsontwikkelaar Werk en Inkomen en aan Anneke Suve, uitvoerder schuldhulpverlening van de Kredietbank Nederland, die vanavond komen spreken. Korte inhoudelijke toelichting vooraf: deze beeldvormende raadsessie betreft een toelichting van hoe de gemeente Leidschendam-Voorburg schuldhulpverlening organiseert. De uitvoerder van de gemeentelijke schuldhulpverlening en Kredietbank Nederland licht toe.

Hoe het traject er voor inwoners uitziet met welke hulp de gemeente hun problematische schulden situatie oplost en daarnaast ontvangt de Raad een toelichting van het beleidsplan Schuldhulpverlening 2025-2028, dat in de tweede helft van dit jaar door het college aan de Raad ter besluitvorming wordt voorgelegd. Mocht u vragen hebben? Deze bijeenkomst is informatief van aard. Als u echt een technische vraag heeft die niet kan wachten, steek dan even uw hand op. Maar de voorkeur is om dat na de presentatie te doen en bij het vragen stellen natuurlijk graag even voorstellen met naam, functie en partij. En dan geef ik nu graag het woord aan de beleidsontwikkelaar van werk en inkomen.

Yes. Ik ga er even bij staan. Ik vind dat zelf prettig, dus ik hoop dat jullie dat ook niet erg vinden. Nou, ik ben dus beleidsontwikkelaar op het gebied van werk en inkomen en een van de dingen die wij als gemeente natuurlijk doen is schuldhulpverlening. Dus vandaag neem ik jullie graag mee in wat schuldhulpverlening inhoudt in voorbereiding op de toekomstvisie of nou ja, de toekomst van schuldhulpverlening. Dat doen we aan de hand van deze indeling. Eerst neem ik jullie even mee in wat houdt dat in? Schuldhulpverlening? Welke facetten verstaan we daaronder? Daarna geef ik het woord aan Anneke. Zij is van de kredietbank. De kredietbank is in de gemeente de uitvoerder van de curatieve schuldhulp, dus dat is het echte schuldhulptraject dat wij als gemeente aan inwoners, particuliere inwoners, aanbieden. Daarna heb ik wat cijfers om de context te schetsen waarin we ons nu bevinden en daarna neem ik jullie graag mee in hoe we na 2024 verder gaan en waarom dat belangrijk is. Dan begin ik even bij de introductie van schuldhulpverlening. Jullie kennen vast wel die cheesy movies waar ze een speech geven en ze beginnen met "Miriam Webster's dictionary defines etcetera." Dus ik heb even gekeken hoe de wet de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening schuldhulp definieert en ik heb wat belangrijke woorden onderstreept. De gemeente moet helpen bij het moet ondersteunen bij het vinden van een adequate oplossing alsmede nazorg. Dus dan is de vraag, wat is ondersteuning? Wanneer is een oplossing een oplossing? Wanneer is een oplossing adequaat en wat houdt nazorg in? Daar neem ik jullie graag in mee. Ondersteunen betekent hulp bieden. Het betekent dat we zelf hulp bieden, maar dat we ook zorgen dat anderen die hulp bieden dat goed kunnen doen. En dan heb ik het over het voorliggend veld, dan heb ik het over organisaties zoals Kwadraat en Boei die in de... Hoi. Ik zal nog heel kort even voor de binnenkomers. Ik ben even aan het toelichten schuldhulpverlening wat het inhoudt. Straks krijgen we ook nog een uitleg van de kredietbank hoe dat er in de praktijk uitziet en daarna ga ik ook in op de cijfers en de toekomst van schuldhulpverlening en dan zijn we hierbij aangekomen. Wat houdt de ondersteuning in? Ik gaf net al aan dus zelf helpen en anderen helpen zodat zij kunnen helpen, maar ook informeren. We merken in vroegsignalering steeds meer dat inwoners in de problemen komen door zaken die zij, als ze wat meer informatie hadden gehad, zichzelf beter hadden kunnen helpen of in een betere positie hadden kunnen brengen, zoals het belang van het hebben van een buffer of bij ondernemers, het belang van het hebben van de juiste verzekering of de kennis van hoe je belasting afdraagt. Dus informeren is een belangrijke vorm van ondersteunen. Proactiviteit is daarin belangrijk, dus wat we eigenlijk willen doen, is ervoor zorgen dat wij, en als ik zeg wij, dan bedoel ik niet alleen wij als gemeente, maar ook wij als alle maatschappelijke partners, dat we zichtbaar zijn, ook voordat schulden zich voordoen of voordat deze problematisch worden. En het is belangrijk dat het laagdrempelig is en stressbestendig. En stressbestendig is een belangrijke, omdat schuldenproblematiek zo'n stress is op het leven van een mens dat het daadwerkelijk... Er zijn studies die aangeven dat het je IQ aantast, maar het is ook duidelijk te zien. Het vloeit voort in andere delen van het leven. Daarom zijn de mensen die we vaak tegenkomen in de schuldhulpverlening vaak multiproblematiek situaties, omdat het zich natuurlijk voortvloeit in andere onderdelen. En dan hebben we eigenlijk een driedeling in hoe de gemeentelijke taak vanuit de wet eruitziet en ook dus ons gemeentelijk aanbod. Enerzijds heb je preventie. Preventie is bijvoorbeeld het inzetten van kennis op scholen. Wij werken samen met een project genaamd Money Ways waar scholen benaderen en we bieden hen gratis lespakketten aan aan jongeren. En er komen andere jongeren van rond dezelfde leeftijd verhalen vertellen, praten met hen over schulden. We zien bij jongeren bijvoorbeeld Klarna is heel populair. Ik weet niet of jullie het kennen, maar dan kun je een product wat €30 kost in 3 termijnen terugbetalen, dus het is heel laagdrempelig schulden opbouwen. Nou ja, daar willen we dus meer kennis over overbrengen, want we zien... Dat was een rapport van de BKR. BKR is de landelijke registratie voor schuld. Dat het aantal, de hoogte van de geregistreerde schuld neemt af. Dus dan zou je denken, nou mooi, minder mensen hebben schuld, maar Klarna is bijvoorbeeld een ongeregistreerde schuld. Dat soort schulden nemen toe, dus mensen verdwijnen uit beeld, dus dat is eigenlijk een gevaarlijke ontwikkeling die we landelijk zien. Vandaar dat preventie dus een belangrijke rol speelt. Vroegsignalering. Bij vroegsignalering gaan we op signalen af. Wij werken met een systeem genaamd RIS waarin dat zijn... Hoe zeg je dat? Uitvoerders van de eerste levensbehoeften of aanbieders van de eerste levensbehoefte, verhuurders, nutsbedrijven, zorgverzekeraars die zijn daarin gelieerd en zij geven ons een signaal af wanneer er iemand een betaalachterstand heeft. Dus wanneer de huurbaas ziet dat iemand een maand te laat is met zijn huur, dan gaat dat naar het programma. Of nou ja, het wordt uitgevoerd door Kwadraat onder de projectnaam Vroeger op Af. Vroeger op Af krijgt dat signaal binnen, zij sturen in ieder geval een brief en zij proberen zoveel als mogelijk met de capaciteit die ze hebben daarna ook te bellen en fysiek langs te komen. En daarna komt een gesprek en het liefst gaat iemand daarna op de curatieve schuldhulp in of wat voor problemen oplossingen zou ik nodig hebben. Dat is vaak niet alleen schuldhulp oplossingen, maar ook dingen zoals bijvoorbeeld jeugd, eenzaamheid, dat soort terreinen. Vroegsignalering is een wettelijke taak en daarna hebben we curatie en nazorg en curatie daar vertelt Anneke zo meteen wat meer over. Curatie hebben we voor twee doelgroepen enerzijds particulieren, dus inwoners zonder eigen bedrijf en anderzijds zzp'ers die persoonlijk aansprakelijk zijn. Of nou ja, zzp'ers zijn het vooral maar eigenlijk ondernemers die persoonlijk aansprakelijk zijn voor de schuld van hun bedrijf en dat is een relatief nieuwe taak. Nou ja, het was altijd onduidelijk of dat nou onder de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening valt of onder het Besluit bijstand zelfstandigen. Maar in 2021 is de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening aangepast. Is dat duidelijker gemaakt, dus het is een relatief nieuwe tak van sport voor ons. We werken daarin samen met Zuidweg en Partners. Dat is eigenlijk een kredietbankvariant, maar dan voor ondernemers. En dat is tot nu een positieve samenwerking waar we nog meer inzet... Nou ja, we willen samen met hen kijken hoe we nog meer ondernemers kunnen helpen, dus dat is eigenlijk een overzicht van ons aanbod als gemeente. Nou hier is ja nog een keer een overzicht van dus de curatieve partners. We hebben ook het Jongeren Perspectief Fonds. Dat is een interessante. Dat loopt nu als pilot in Noord als onderdeel van Sterk voor Noord, omdat wat we vaak zien en Anneke correct me if I'm wrong dat het vaak lastig is voor jongeren om in een schuldhulptraject terecht te komen, omdat ze vaak geen fulltime baan hebben omdat ze dus vaak studeren en dat ze niet aan de... Ik weet even de term niet meer, de commitment maatregel.

Wat je vaak ziet, is dat sommigen een klein stukje afloscapaciteit hebben, maar ze zijn vaak jongeren die nog geen startkwalificatie hebben en die hebben vaak gewoon veel meer begeleiding nodig. Dus een jongere van 23 met een baantje, die kunnen wij prima helpen met een traject. Maar jongeren die nou ja, echt heel veel bagage bij zich hebben, moeten ook nog geholpen worden. Die wordt geholpen, die krijgt een intensievere begeleiding van het Jongeren Perspectief Fonds. Ja.

En dat is opgezet onder het programma Sterk voor Noord, maar we zien dat vanuit heel de gemeente jongeren zich aanmelden, dus hebben we het breder gegooid. Het is een pilot, dus er zijn niet heel veel jongeren die er nu in zitten. We zijn aan het kijken van, nou ja, wat vergt dit, hoe werkt dit en wat leren we hiervan? Dat is vorig jaar begonnen. Dit is het laatste doorloopjaar van de pilot zelf, maar de trajecten die gaan nog door tot minimaal volgend jaar, dus daar zijn we nog aan het kijken en aan het puzzelen en aan het berekenen. Wat zijn de kosten en de baten en wat kan dit eventueel betekenen voor een bredere scope? Dus dat hebben wij speciaal voor jongeren. En nou ja, het doel van curatie en nazorg is tweeledig: dat een inwoner schuldenvrij wordt, maar ook dat zij schuldenvrij blijven. En dat is waarom de nadruk ook op nazorg ligt, zowel wettelijk als in onze gemeentelijke aanpak. Omdat recidive, als iemand... Het is een, het is een oud pand. Feestjes te vieren of? Maar. Nou, het doel van curatie is dus dat de inwoner schuldenvrij is, maar ook dat ze schuldenvrij blijven. We willen recidive voorkomen. En nou, Anneke die vertelt zo wat meer over wat nazorg inhoudt. En volgens mij is dat dan ook de volgende slide. En volgens mij als je op de link klikt.

Nou, welkom Leidschendam-Voorburg bij onze organisatie. Mijn naam is Anneke. Ik ben relatiebeheerder met het Kringloop Nederland. Contactpersoon voor beleidsmedewerkers en contractmanagement binnen de gemeente Leidschendam-Voorburg, inclusief Wassenaar en Voorschoten, want daar doen wij dezelfde werkzaamheden voor. Nou, een belangrijke vraag die ik mee had gekregen was: hoe kunnen inwoners ons vinden, hè? We vonden het in de stukken van de gemeente. Toentertijd was opgeschreven dat het belangrijk was dat mensen snel en makkelijk hulp konden krijgen. Dus wat wij doen is een. Er is een mailbox specifiek voor onze organisatie waar alle hulpvragen van inwoners meteen bij ons binnenkomen en die wordt beheerd. Die mailbox wordt beheerd door mensen die hier op locatie in het gemeentehuis werken. Voor iedere gemeente een eigen website, een eigen mailadres, want dat is gewoon makkelijker. We hebben een telefoonnummer in Leidschendam-Voorburg, waar mensen kunnen bellen. En, we hebben drie inlooppunten in Leidschendam-Voorburg. We zitten op maandagochtend bij de bibliotheek. We gaan ook woensdagochtend nog op een andere locatie zitten, onder andere de Waterlelie in Noord. En, wij hebben in Voorschoten en Wassenaar ook een inlooppunt. In Leidschendam-Voorburg zit mijn sociaal servicepunt en we merken dat het gewoon heel makkelijk is dat je met heel veel partijen dicht bij elkaar heel makkelijk even over en weer informatie uitdeelt. Inwoners kunnen makkelijk even doorverwezen worden van: "Goh, hè, gaat u hier even praten, dan kunnen we verder helpen." Ik ben bang dat deze het niet gaat doen, wel als jullie de presentatie krijgen, maar dit zijn linkjes naar internet en volgens mij was die lastig. Ik ga weer even uitleggen wat het is. We hebben samen met de NVVK, dat is onze brancheorganisatie, en de Tonnekreek Bank hebben we filmpjes ontwikkeld. Die zijn in meerdere talen beschikbaar. Nou...

Nou ja. Je hebt een uitnodiging gekregen voor een kennismakingsgesprek. Best spannend. We snappen dat praten over geldzorgen lastig kan zijn. Daarom willen we...

Nu alvast laten weten wat je van het kennismakingsgesprek kunt verwachten? We nemen alle tijd om naar je te luisteren. Als je wilt, mag je brieven van schuldeisers meenemen, maar het hoeft niet. Het doel van het gesprek is om een duidelijk beeld te krijgen van je situatie, zodat we samen kunnen bekijken hoe we je het beste kunnen helpen. Samen met jou gaan we op zoek naar een oplossing die bij jou past. We willen je helpen met je geldzorgen, zodat je je beter voelt en met vertrouwen naar de toekomst kunt kijken. We kijken ernaar uit om kennis te maken. Heb je vragen, stel ze aan de contactpersoon.

Ja, maar terug naar prestatie, hoor dan. Er zijn een stuk of 12, want het hele traject is geduld. Verlening is opgeknapt. Het is een heel groot traject, laat ik het zo zeggen en heel veel informatie in één keer is niet fijn. Als je ook nog heel veel stress hebt van schulden. Dus door die filmpjes heel klein te maken en te zeggen, oké, dit hier gaan we nu naar dit stukje van het traject toe. Kun je mensen wat makkelijker hun informatie meegeven. We hebben deze filmpjes ook gedeeld met partners waarbij samenwerking in de gemeente wijst dan Voorburg volgens schuldhulpmaatje dat als er iemand komt met schulden en die zegt van goh, ik vind dit toch wel heel eng. Naar de kring stappen. Dat zal vast aan de hand van een filmpje kunnen laten zien van goh maar. Je hoeft alleen maar dit stapje te doen, dan verwacht je niet meteen dat iemand een handtekening zet onder allerlei documenten, maar wil ook graag eerst even. Zien spreken en horen wat er speelt bij de inwoner. En je mag naar de presentatie naar de volgende sheet. Ja, sorry nu. Wie is schulden in een overzicht hebben en weten wat je maandelijks kunt terugbetalen verwachten. Ja ze duurde best wel lang en dan hebben we niet zoveel tijd dus. Nou ja, wat is, wat is onze rol? We zijn eigenlijk intermediair tussen schuldeisers en de inwoner. We hebben een neutrale rol, maar we hebben wel extra oog voor de kwetsbare inwoner, omdat hier natuurlijk van andere. Van alles situatie afkomen en we willen natuurlijk wel zorgen dat die inwoners zo goed mogelijk wordt geholpen. Dus als we een stapje extra moeten doen of wordt dat andere activiteiten organiseren, dan gaat de inwoner wel langer in het hulpverleningstraject zitten. Om te komen tot één goede oplossing en dan moet een schuldeisers misschien heel even wachten tot het geld kunnen uitdelen, maar willen wel graag naar een duurzame goede oplossing voor beide partijen waarbij het insteek is. Wel betaalscherm ook terug, maar het moet wel passend zijn binnen iemand zijn te besteden budget. Schuldhulpverlening wordt vaak is een heel breed begrip schuldregeling is een onderdeel van de schuldhulpverlening. Veel mensen komen natuurlijk bij ons met problematische schulden, willen graag de schulden opgelost hebben. Soms kan dat niet meteen en kunnen we toewerken naar een. Nou ja, een hanteerbare schuldensituatie omdat op dat moment misschien dat het meest haalbaar is, waarbij je later toe gaat werken naar een schuldsanering. Maar soms moet iemand even nog wat stapjes maken als er sprake is van. Nou ja, verslaving waar echt nog veel aan gewerkt moet worden en afscheid niet nog loopt. De verhuizing die nog loopt dingen waarvan je zegt situatie van de persoon is nog niet stabiel. Dan zetten wij duurzame financiële dienstverlening in. Dure naam waarbij we de inwoner wel continu monitoren ja monitoren, klinkt raar, maar we hebben wel continu contact met de inwoner informeren ook alle schuldeisers. En we zeggen niet tegen schuldeisers. We kunnen nu niet gaan schulden regelen dus. We zeggen gedag tegen de inwoner, maar door dit instrument in te zetten blijft inwoner bij ons in beeld en blijven schuldeisers ervan op de hoogte dat wij deze inwoner nog altijd aan het helpen zijn. Wat kunnen we inzetten? Informatie en advies soms komen mensen bij ons, maar dan is het allemaal nog niet zo heel erg veel aan de hand. Dan verwijzen ze vaak door naar een partner zoals woei of kwadraat schuldhulpmaatje en dan zijn we daar klaar. De intake doen we als we merken zijn problematische schulden straks met de intake, dan maken we een plan van aanpak op wat we samen met de inwoner opmaken en ondertekenen. En dan kunnen we door naar. De stabilisatie daar zorgen we ervoor dat inkomsten en uitgaven in evenwicht komen en dat we de schuldenpositie in beeld hebben. In ieder geval weten welke schuld hij er allemaal zijn en of er vermogen is wel of niet. En vandaaruit van daaruit kunnen we door naar een oplossing van de problematische schulden. Omdat het heel veel techniek is wat wij doen en we heel veel vakjargon hebben. Helaas heb ik voor jullie daar allemaal een boekje meegegeven waar sowieso het hele proces in uitgelegd is en alle technische termen uitgelegd worden, zodat het wat meer. Misschien gaat spreken? En tussen de intake en als we niet aan schulden regelen, dan zit daar die die duurzame financiële dienstverlening tussen. Als merken zijnde problematische schulden. Dan heeft iemand over het algemeen niet de middelen om het helemaal af te betalen. Gemiddeld 13 schuldeisers. Gemiddeld was de schuld € 42.000. We zakken langzamerhand terug naar € 35.000 aan schulden. Maar vaak wel met een aanbod van 2% 4%, dus de rest van de € 35.000 vragen we dan de schuldeisers om kwijt te schelden. Is iemand heel vroeg of heeft misschien een redelijk afloscapaciteit, dan kunnen we alle schulden bij elkaar leggen. Wij verstrekt de lening en de inwoner heeft nog maar een schuld en dat is dan bij onze organisatie. Als we gaan saneren, dan heeft het onze voorkeur om een saneringskrediet in te zetten, want dan heeft iemand € 35.000 schuld had die we kopen hem af voor € 2.000. Dan is een krediet van € 2.000. Dat lost de inwoner aan onze organisatie af, maar schuldeisers schuldkwijtschelding wel. Alle schulden van de rest meteen kwijt, dus niet zo dat er nog. Iets gedaan moet worden gedurende de periode, maar het is ook gewoon meteen. Er staat een streep onder de resterende schulden. Is het bemiddeling, dan sparen wij gedurende 18 maanden, dus het is niet zo. Hier ben je meteen klaar en bij schuldbemiddeling moet je gewoon iedere maand een deel inleggen. Ieder half jaar controleren wij of iemand zich aan een verplichting heeft gehouden informeren de schuldeisers en na 18 maanden betalen we. Aan de schuldeiser bedrag uit waar ze recht op hebben. Hier zit vaak nog wat meer stress bij een inwoner, want. De schulden zijn nog wel levend, ja. Even

Om te begrijpen, waarom zou een schuldeiser met zo'n saneringskrediet akkoord gaan? Want ik kan me voorstellen dat bij schuldbemiddeling meer geld in het vooruitzicht ligt. Ja.

Het idee van een schuldbemiddeling is dat je die inzet als je verwacht dat iemand ook meer inkomen kan genereren in de toekomst. Als iemand een stabiel inkomen heeft, iemand werkt of iemand heeft een AOW en een pensioen, of iemand heeft nou een andere soort uitkering en je weet dat het nooit meer wordt. Daar zet je geen saneringskrediet in als we denken, het kan wel iets meer worden, maar het is minimaal. Dan zet je vaak ook geen saneringskrediet in, omdat schuldeisers het ook prettig vinden om meteen een boek af te kunnen sluiten, want anders moeten ze nog 18 maanden de boeken openhouden en dan kunnen ze de BTW niet verrekenen. We hebben wel organisaties of tenminste we werken voor gemeenten die zeggen van goh, dit zien wij niet zo zitten. Maar dan zeggen volgens de schuldeisers, ja, maar we willen dit wel heel graag, want dan zijn we gewoon klaar. We hebben sinds 1 juli een nieuwe variant, de NVVK-gedragscode is gewijzigd. Wij maakten altijd gebruik van de Recofa-methodiek. Daar berekenen we het vrij te laten bedrag van de inwoner en alles daarboven gaat naar de schuldeisers. En je hebt situaties waarin boven het vrij te laten bedrag er niks is, dus eigenlijk kun je geen aanbod doen. Wij konden voorheen, nou ja, niet alleen wij, maar alle organisaties, gebruikmaken van een soort aflostabel dat je zei: iemand heeft dit inkomen, dit is de gezinssituatie, dan is dit een aflostabel met een minimaal bedrag. Leggen we 18 maanden een bedrag in en kan ik noem maar wat een alleenstaande met € 1.000 krediet toch al die schulden afkopen? In de basisdienstverlening is opgenomen dat de Recofa-methode leidend is, dus de aflostabel die wij mochten gebruiken vanuit de branche, die werkt niet meer. En dat betekent dat als iemand geen afloscapaciteit heeft, dan gaan wij aan schuldeisers aangeven: er is nul. Het blijft ook nul, dus we willen ook graag dat je nu per direct alle schulden kwijtscheldt. Dus in principe nu nog een 18-maandentraject is voor de regeling. Blijven die 18 maanden komen dan te vervallen. Die gedragscode is 1 juli ingegaan, dus het is toch allemaal heel wat ongewis hoe het allemaal gaat lopen, maar er speelt genoeg nu. Wordt het minnelijk lastig, dan gaan we door naar de wettelijke instrumenten. We kunnen een dwangakkoord inzetten op het moment dat we denken van goh, we hebben wel een heel sterk argument om toch die schuldeisers te overtuigen bij de rechtbank. Ga nou maar akkoord, want dit is het beste aanbod wat je krijgt, wat je kan krijgen. Dat bepaalt de rechtbank. En als ze merken van minnelijk gaat het gewoon niet worden, dan maken we een V-verklaring op. Die gaat ook naar de rechtbank. Daar gaan we ook mee met de inwoner naar de rechtbank. We begeleiden bij de zitting. En dan wordt uitspraak gedaan of iemand toegelaten wordt. Het WSNP-traject kan wel ook nog 36 maanden duren. Welk traject is altijd 18 maanden? Dat het weer kan ook nog 36 maanden duren. Sneeuw is van schulden is fijn en mooi, maar men moet natuurlijk ook nog begeleid worden en zorgen dat hij weer met goede moed het vervolgtraject in kan waar nodig. Zo hebben mensen het gewoon prima voor elkaar, hebben last gehad van iets in het leven waardoor het misging. Dan ben je natuurlijk vrij snel weer op de goede weg. We zetten diverse vormen van budgetbeheer in, van heel beperkt dat daarin alvast de lasten doorbetalen. Interessant gaat naar de inwoner. Of we ontvangen alle inkomsten, maar doen ook alle uitgaves voor de klant. We doen net geen bewindvoering, want bij bewindvoering is iemand ook niet meer handelingsbekwaam voor een bepaald gedeelte en ontvangt iemand ook niet meer alle post en wij ontvangen geen post van de inwoners, dus dat is wel een groot verschil. Dus op het moment dat wij budgetbeheer inzetten, verwachten we wel enige zelfredzaamheid van de inwoner. Want als dat allemaal niet lukt, dan gaat iemand in principe naar een beschermingsbewindvoerder. We werken aan financiële zelfredzaamheid door coaching en budgetadviesgesprekken in te zetten en als het traject afgelopen is, dan zorgen we ervoor. We hebben een portal, dat heet Mijn Bankgemak. Daar kunnen inwoners op inloggen en dan zien ze alles van hun traject. Kunnen ze 24/7 volgen. Ze kunnen zien hoe je schuldregeling loopt. Ze kunnen zien hoe budgetbeheer loopt, ze kunnen zien wat ze aan reservering hebben bij ons, kunnen zien waar het sneeuwt op staat, dus om iemand niet helemaal afhankelijk te maken van ons en ook mee te laten weten van goh, dit gebeurt er allemaal hè? Schuldhulpmaatje kan meekijken als je iemand begeleidt, hoe je kan meekijken als iemand begeleidt om iemand ook gewoon te laten zien van. Nou ja, dit doen we allemaal voor je. En dit? We hebben voor, maar die heb ik niet gepresenteerd, maar ik heb niet bijgezet, maar we hebben voor de gemeente hebben we zakelijk bankgemak en daar staan managementrapportages in en cijfers en dat soort dingen. Dus daar zit een ander informatiekanaal achter. Wat is voor ons dit jaar en volgend jaar nog belangrijke items? Vorig jaar is lekker traject op is is het traject gehalveerd van 36 naar 18 maanden. Nou ja, daar zit nog best wel veel werk aan, want we hebben het allemaal gewoon. Hop het moest starten, maar met name de nazorg zit nog echt wel een traject in van. Hoe gaat het allemaal lopen en zorgverzekeraars zitten er ook wel naar te kijken. Van ja nu 36 naar 18 maanden geworden, maar blijft iemand wel zorgverzekeringspremie betalen? Dus die zit ook wel wat meer in. Te kijken hoe het allemaal gaat lopen? De basisdienstverlening is is een hot item? Nou ja, daar is de gemeente ook druk mee bezig. Er zit een aantal elementen in de basisdienstverlening die voor een gemeente belangrijk is. Nou ja, we kijken ook met beleidsmedewerkers wat wat doen we al, wat moeten we nog doen en hoe zou het eventueel kunnen organiseren? Inwoners zonder afloscapaciteit de nulvoorstellen die we net waar we net mee zijn gestart. Er wordt zal vast ook wel op korte termijn al geëvalueerd gaan worden van. Eerst dit, wat het ook wat ook bedacht had was. En verder inzet van het schuldenknooppunt dat is een communicatieportal tussen schuldeisers en schuldhulpverlenersorganisaties om sneller informatie uit te kunnen wisselen. Kolk, die schuldregeling die loopt allemaal wel, maar we proberen steeds meer schuldeisers ervan te overtuigen. Kunnen we van tevoren al commitment krijgen als wij een voorstel doen wat goed onderbouwd is, ga je dan van tevoren al akkoord? Dat kan natuurlijk al tenzij zitten, maar dat je dat van tevoren al met elkaar hebt afgesproken. Inzet van saneringskrediet we merken dat dat gewoon veel meer rust geeft bij inwoners, dus we proberen we nog verder door te voeren. Ja en belangrijk is samenwerking met de keten binnen deze gemeente.

Dan ga ik verder en ik wil nog even de oproep doen. Voel je vooral vrij om vragen te stellen als er iets oppopt. Oh. Er is iets mis op deze slide. Zou je nog eentje? Ja. Volgens mij? Nee, ja. Ja. Oh.

Dank u wel voor de duidelijke presentatie, mevrouw Maddi van D66. Ja. Mag ik een vraag stellen? Toch?

Ja, ik heb ook even op je website zitten kijken en ik zag ook dat jullie in bepaalde gevallen mensen die in de schuldhulpverlening zitten ook leningen kunnen aanbieden. Mijn vraag is, wat is de gedachte daarachter? Wordt dat straks ook hier in Leidschendam-Voorburg aangeboden en zo ja, is dat wel handig met mensen die al in de schulden zitten om ze ook nog nieuwe schuld erbij te geven? Zeker als ik kijk naar het rentepercentage dat er vorige week genoemd wordt.

Wij bieden inderdaad wel leningen aan voor mensen met schulden, maar dan is het of een herfinanciering dat mensen met heel weinig schulden bij ons vragen. Alle schulden op één hoop, dan heb je nog maar één schuldeiser. Dat kun je ook doen met betalingsregelingen door te zeggen van goh, ik betaal aan iedere schuldeiser zoveel euro in de maand. Dan is er geen rente op zich. Alleen de kosten en de rente bij de schuldeiser kunnen wel blijven doorlopen, want die hoeven niks stop te zetten, dus dat is een keuze die gemaakt kan worden. We zetten het in, maar we zijn ons wel van bewust dat het voor kwetsbare inwoners is. Dus als we merken dat iemand niet kredietwaardig is, om het maar heel naar te noemen, dan verstrekken we ook geen kredieten. En de andere krediet is het saneringskrediet waarbij we zeggen van, er zijn heel veel schulden al weggeschraapt en blijft een klein kredietje over en dat wordt terugbetaald. Als wij saneringskrediet inzetten, dan zien we dat in 98% van de gevallen het bedrag ook helemaal wordt afbetaald, dus de betaalbaarheid, de betalingsbereidheid bij saneringskrediet is heel hoog. Heb ik daarmee uw vraag beantwoord? Ik

Zou daar graag ook op willen toevoegen, want het saneringskrediet is landelijk. Is dat eigenlijk hanteren? Landelijk wordt de regel gehanteerd. Saneringskrediet tenzij omdat dat eigenlijk een van de meest ook in schuldhulpverlening aan ondernemers. Dat is een van de meest. Nou, het geeft heel veel duidelijkheid en neemt heel veel zorgen weg bij de inwoner, want vaak zijn er meerdere schuldeisers en de huurbaas en zorgverzekeraar etcetera. En dat contact is frustrerend. Dat contact is vermoeiend voor de inwoners. Het is complex met een saneringskrediet, dan is het dus al een stuk kwijtgescholden. Anderen noemden net een voorbeeld van een schuld van 35.000 die dan wordt teruggebracht naar 2000 en dan neemt eigenlijk al die stress naar de schuldeisers, de oorspronkelijke schuldeisers die neemt de kredietbank over, dus zij hanteren nu dat contact. De inwoner die staat daar nu buiten en heeft alleen maar contact met de kredietbank. En de kredietbank is als hulpverlener natuurlijk een veel fijnere schuldeiser dan de oorspronkelijke schuldeisers, dus vandaar dat we dat saneringskrediet graag inzetten. Ja, ik

Pak een klein dingetje vanwege de rente op dat iemand een eerste krediet verstrekt, betalen de schuldeisers de rente. Dus de inwoner hoeft de rente niet te betalen. Het zit in het aanbod aan de schuldeisers. Dus daarmee verstrek je in principe geen krediet met rente aan de inwoner. Ja. Oh nee, wij zijn een stichting. Ja, we zijn een stichting. Ik zag daar

Ook nog een hand omhoog, of is hier oh. Dan ga ik proberen om zo snel als mogelijk er doorheen te gaan zonder inhoud te verliezen. Dit geeft een beeld van vroegsignalering. Dit zijn allemaal gegevens uit 2023. Met vroegsignalering zien we dat het aantal signalen van betaalachterstanden is gestegen. Dat is iets wat we landelijk ook zien. Dat is helaas de economische tijd waar we in leven. Maar het is ook een belangrijk signaal dat we meenemen dat blijkbaar de situatie in Leidschendam-Voorburg, ja, het gaat er niet beter op. Hierbij wil ik wel de duidelijkheid geven dat dit niet betekent dat het allemaal problematische schulden zijn die vervolgens bij de kredietbank terugkomen. Er zijn genoeg mensen die aangeven dat zij vergeten zijn om de post te openen, dus dat ze niet wisten dat ze een achterstand hadden ergens. Dus het is een beetje lastig om te zien dit. Dit vertelt niet over de problematische schuldsituatie in de gemeente, maar wel dat betalingsachterstanden toenemen. En dat kan een voorbode zijn voor meer, dus daar blijven we zicht en actie op ondernemen, want tegelijkertijd zien we ook dat meer signalen zijn opgepakt. Dat betekent dus dat vroeger op af waar ik net over vertelde dat ze veel vaker in beeld komen, maar hulp is vrijblijvend. Wij komen dan bij inwoners en we geven aan dit soort hulpaanbod wat er is in de gemeente en de inwoner. Die bepaalt uiteindelijk of ze iets willen aannemen, ja of nee. Wanneer we echt constateren dat er problematiek is of als er dreigende ontruiming is van de woning, dan kunnen we bemoeizorg inzetten. Dat is een specialistische vorm van geestelijke gezondheidszorg en dat doen we dan met gecontracteerde, gespecialiseerde organisaties die wel meer die duw in de richting kunnen geven, zodat iemand echt hulp ontvangt. En we zien dat het aantal inwoners dat hulp accepteert ook toeneemt wat mooi is. Dit zijn het aantal signalen dat we hebben gehad in 2023. We hebben dus 3100 signalen gehad. Dat betekent dus dat we van woningcorporaties, etcetera 3100 verschillende signalen hebben gehad. Dat kan best zijn dat daar een inwoner bijvoorbeeld en bij de zorgverzekeraar en bij de huurbaas een achterstand heeft. Dat kunnen we niet zo makkelijk in de data meenemen, maar in de uitvoering wordt dat wel allemaal gebundeld, zodat we niet iemand 3 brieven sturen bijvoorbeeld. En we zien dat de zorgverzekeraar een hele grote is. Dat is eigenlijk de grootste en dat is vrij gebruikelijk. En de energieleverancier, nou we weten allemaal hoe de energiecrisis verschillende mensen getroffen heeft en de waterleverancier is eigenlijk eentje die heel weinig voorkomt, omdat dat maar een laag bedrag is per maand. Maar zo zien we wel dat de samenwerkingen die we hebben dat die wel leiden tot inzichten en dat het mooi is dat we het daarop kunnen lopen. Dit zijn beelden van de curatieve schuldhulpverleners eigenlijk waar de kredietbank verantwoordelijk voor is en daar zien we dat in 2023 dat er 143 aanmeldingen waren in de gemeente, dus dat is best wel ja. Ja voor onze grootte, de maat, de grootte van onze gemeente is dat best wel een. Dan kijk je ook even aan een beetje een gemiddeld aantal.

We zien in 2024 wel een forse toename van het aantal mensen dat zich meldt met schulden. Ja. Zit die ongeveer wel gelijk, ja? En dan

Dan is er een verschil tussen het aantal aanmeldingen en intakes. Bij een intake begint iemand echt met het proces. Er zijn verschillende redenen waarom iemand na een aanmelding geen intake heeft. Een van de redenen is helaas dat mensen, zoals ik al vertelde, multiproblematiek hebben. Dit is weer een zorg en die mensen raken soms wel eens buiten beeld. Ze hebben zoveel stress dat ze afspraken niet meer nakomen. We proberen die mensen met vroegsignalering op te vangen, want als zij hun schuldensituatie niet hebben opgelost, dan hebben ze volgende maand waarschijnlijk weer een achterstand bij de huurbaas, zorgverzekeraar, etcetera. Zo kunnen we hen weer opvangen. Dat is ook waarom we het maatschappelijke veld, het voorveld, willen versterken, zodat zij daar ook in kunnen worden opgevangen.

Vraag voor het perspectief, wat is het aantal inwoners in de lijst van voorbije jaren met schulden?

Aantal inwoners met schulden, dat moet ik even heel snel uitzoeken. Nou ja, we hebben wel inzicht in de problematische schulden. En als ik het goed zeg, zitten wij op een percentage van volgens mij al 8,4 in 2023 en is het landelijke percentage 8,8% van de huishoudens. Dus we zitten zo ongeveer gelijk met de landelijke percentages. Ik kan het straks nog even checken. Als je het zelf wilt nachecken, kun je dat vinden op Waar staat je gemeente? Want ik zie je al met je telefoon. We zien niet iedereen die niet voor een intake komt opdagen. Die is buiten de boot gevallen. Sommige mensen hebben toch een andere oplossing en misschien dat jij wat meer toelichting kan geven waar die overige inwoners naartoe gaan. Nou ja, soms, dan

Dan kunnen ze al geholpen worden door SchuldHulpMaatje of door een cursus te volgen. Of hebben ze voldoende aan het netwerk of kunnen ze toch wel bij een andere bank? Nou ja, omdat er geen schulden zijn, kunnen we niet helpen. Ja, en sommige mensen raken gewoon uit beeld. Ondanks dat we overleggen met Kwadraat of wie dan ook, wil niet iedereen altijd natuurlijk een aanbod.

Dat daar, daar wil ik ook even bij benoemen dat een van de moeilijkste dingen waar wij het mee te maken hebben in eigenlijk ons aanbod is dat het taboe helaas nog heel groot is en echt leeft. De schaamte om ervoor uit te komen dat je moeite hebt met het betalen van je rekeningen, dus ook door middel van preventie en goede communicatie willen we daar verandering in maken. Dan even naar de... Nou, dat zijn wat statistieken. Wat hier eigenlijk belangrijk in is, is dat de gemiddelde schuld in Leiden voor burgers ongeveer op het landelijke gemiddelde ligt. En dat is nou, het is het landelijke gemiddelde, dus dat is op zich niet erg, maar het liefste willen we daar wat ruimer onder zitten. Maar we hebben nu geen aanleiding. We weten niet waar dat precies door komt. Ja. Ja, volgens mij staat hier niet heel erg, want ik zie dat we met de tijd zitten. We kunnen naar de volgende. Hier is ook even een staat van ondernemers. Ik heb even de peiling van waarom ondernemers bij ons terechtkomen in beeld gebracht en we zien dat heel veel te maken heeft met de marktwerking, dus dat is eigenlijk een natuurlijke oorzaak binnen het ondernemen. We zien ook nog dat corona een belangrijke rol speelt. Gezondheid is een hele belangrijke, omdat heel veel ondernemers die bij ons terechtkomen door gezondheid een terugval in inkomen zien. Die hebben geen arbeidsongeschiktheidsverzekering. Dat is dus ook weer zo'n stukje wat je in de preventie eigenlijk wil meenemen en financiële administratie op orde krijgen zit ook voor een deel in onwetendheid waar je eigenlijk ook vanuit preventie meer educatie aan wil wijden. Kan die naar de volgende even kijken. We zien dat de curatie voor ondernemers niet in dezelfde hoeveelheden zit als curatie voor particulieren. Even kijken. Misschien dat de meest ingezette hulp het BBZ-krediet is en dat is eigenlijk saneringskrediet voor ondernemers en dat is ook weer, daar geldt ook dat het eigenlijk het beste middel is. Of nou ja, dat wordt zo in de schuldhulp ervaren als het beste middel, omdat je zo overzicht en duidelijkheid en rust creëert bij de inwoner en we zien hier dat de gemiddelde schuld hoger is dan het landelijk gemiddelde. En we zijn met de uitvoerder van curatieve schuldhulpverlening voor ondernemers, Zuidweg en Partners, verder in gesprek om... Nou ja, zij hebben natuurlijk de gesprekken met inwoners dat we kunnen kijken, waar ligt dat probleem? En dat we in de toekomst van ons beleid en in de toekomst van onze communicatieaanpak ons beter kunnen richten op dat probleem of die problemen. 2025 en verder, waarom 2025 belangrijk is: volgens de wet schuldhulpverlening moeten gemeenten iedere 4 jaar een nieuw beleidsplan voeren. De Raad heeft in 2021 het beleidsplan schuldhulpverlening vastgesteld, dus dat betekent dat we in 2025 een nieuw beleidsplan moeten hebben. Het huidige beleidsplan is een dynamisch beleidsplan waar eigenlijk de bedoeling is dat we het monitoren en op die manier tweaken. Dat doen we in de uitvoering ook. Dat maakt ons, dat maakt het beleid wendbaar en dat maakt het beleid ook toekomstbestendig. Om die reden is de lijn voor het volgende beleidsplan ook om voort te zetten op de strategie die we nu voeren, met daarin de nieuwe wet- en regelgeving in acht nemend en dat we ook zo door blijven gaan met die dynamische wending dat we jaarlijks monitoren en bijsturen waar nodig. En die resultaten die we hebben, die worden jaarlijks aan de Raad via de P&C-cyclus teruggekoppeld. Volgens mij is die onlangs door de Raad geweest. Monitor sociaal domein, daar komen bijvoorbeeld ook deze statistieken die we in het kader van schuldhulpverlening ontvangen in terug. En door dus een nieuw beleid te voeren met dezelfde strategie die we nu hebben, maar dan geüpdatet voor de huidige situatie, zorgen we dat we blijvend effectief inwoners kunnen ondersteunen. Ik denk dat dat de eindconclusie was. Ik zie wel een hand.

Dank u wel. Ik had eigenlijk iemand anders als eerste aangewezen voor de vraag.

Dankjewel en bedankt ook voor de presentatie aan beide sprekers. Suzanne Kok, Partij van de Arbeid. Ik had een paar meer kleine technische vragen naar aanleiding van wat de mevrouw van de Kredietbank vertelde. U zei: Wij, zo'n krediet wordt de schulden eigenlijk overgenomen en we zien dat veel schulden komen vanuit de huur, zorgverzekeraars. Kun je ook schulden overnemen van commerciële aanbieders en noem bijvoorbeeld het geval van een schuld bij de H&M of zo, omdat je daar heel veel online hebt besteld. Kan dat ook met zulke partijen? Zulke overeenkomsten gesloten worden?

Worden alle schulden gesaneerd? Ja, ja.

Ja ja en dan meer een vraag over eigenlijk de laatste sheet die is, denk ik, voor u van de gemeente. U zei: We gaan door op dezelfde koers. Ik vroeg me af, gezien volgens mij bleek uit die monitor sociaal domein dat inderdaad het aantal signalen uit de vroegsignalering met zo'n 200% volgens mij was gestegen. Is er ook ruimte om te intensiveren of is dat een te politieke vraag, of is er een soort dat u denkt, nou, dan moeten we misschien meer doen dan dat we nu doen? En dan bedoelt u specifiek intensiveren op vroegsignalering? Ja, of dat bijvoorbeeld dus het feit dat we toenemende signalen daaruit zien, dat dat ons aanleiding geeft om misschien meer te doen, omdat mensen, denk ik, dat maak ik dan uit die stijging, vaker in de problemen komen.

In het beleidsplan staat ook dat we de signalen die we ontvangen, dus ook in die monitor terugkrijgen, meenemen voor de doorontwikkeling van het beleid en wat we terugkrijgen in vroegsignalering, dat beïnvloedt hoe we preventie in gaan zetten, hoe we onze communicatie in gaan zetten. Ik heb toevallig vandaag met Kwadraat over vroegsignalering in gesprek gehad. We zien vaker tweeverdieners, we zien vaker mensen met inkomen uit werk, terwijl je vaak zou denken dat het mensen met een bijstandsuitkering zijn. We zien vaak jonge mensen die niet weten hoe ze een buffer opbouwen en een van de dingen waar we bijvoorbeeld meer gebruik van willen maken, is life events, dus dat zijn belangrijke gebeurtenissen in het leven van iemand, zoals bijvoorbeeld 18 jaar worden of wat dan ook. Die signalen uit vroegsignalering helpen ons en geven ons input in welke life events we dan moeten inzetten, dus dat wordt wel degelijk gebruikt. Maar dan ja, in de uitvoering bij het monitoren ja.

Dankjewel. Ja, dank voor de presentatie Iris Veld, GroenLinks. Ik heb eigenlijk twee vragen. Allereerst, vanuit de Ombudsman kwam ook naar voren dat het niet altijd even goed gaat met die signalering, dus dat mensen niet altijd aankloppen. En dat werd eigenlijk hier ook gezegd: het aandeel inwoners dat wordt bereikt, wordt eigenlijk kleiner, ondanks die vroegsignalering. Dus is daar nog een idee vanuit de gemeente hoe daarop gereageerd kan worden? En de tweede vraag gaat over privacywetgeving, omdat ik eerder heb gevraagd of er dingen vanuit de gemeente meer samen kunnen worden gedaan. Dus als iemand aanklopt van: joh, ik heb te weinig geld, of er dan ook naar andere terreinen gekeken kan worden. En daar werd privacywetgeving opgeroepen van: nou, daarom kan dat niet. Maar waarom is het dan wel mogelijk dat commerciële, nou ja, in ieder geval niet-commerciële, maar dat andere partijen de gemeente benaderen van: joh, deze persoon betaalt niet. Hoe zit het daar met die privacywetgeving?

Zal de laatste vraag als eerst beantwoorden. Dat is zo vastgesteld in de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, dus wij doen wat binnen de kaders van de wet valt, we mogen ook niet. Het is ook een eenzijdige stroom, dus wij geven zeker de huurbaas geen informatie over inwoners. Zij geven ons informatie zodat wij onze taak uit de WGS kunnen uitvoeren. Ik ben geen jurist, dus ik weet niet hoe het precies zit met de privacywetgeving, maar dat is allemaal met elkaar in lijn en we gebruiken daar een systeem voor dat daarin gespecialiseerd is en beveiligd. Dus de privacy is geen issue bij vroegsignalering. En je eerste vraag, sorry, die ben ik even kwijt. Geen probleem over hoe wellicht het aandeel mensen dat we bereiken, hoe dat vergroot kan worden of daarover nagedacht wordt. En dan bedoel je bereik in alle facetten van hulp. Ja, ja, ja, ik denk dat daar een aantal belangrijke stromingen in zijn. Wij hebben een aantal tools die inwoners zelf kunnen inzetten, zoals bijvoorbeeld Geldfit en de Potjescheck. Dat is een website waarin inwoners hun postcode intypen, daarna wat vragen beantwoorden over hun persoonlijke situatie. En dan zien ze het aanbod in de buurt. Niet heel veel mensen weten daarvan, onze hulpverleners in de wijken en in de samenleving die weten daarvan, maar inwoners niet. Dus daar kunnen we meer aandacht aan besteden. Het versterken van het maatschappelijk middenveld en dat klinkt altijd heel erg generalistisch. Maar we hebben wat belangrijke overlegstructuren, zoals voor nu nog de subsidietafels. Maar ook hebben we ketenpartneroverleggen waar we echt casuïstiek bespreken. Dat we elkaar beter helpen en dat we zorgen dat wanneer een inwoner ergens terechtkomt, om wat voor reden dan ook, dat de kennis er is om wanneer het signaal wordt opgevangen dat er ook betaalproblemen zijn, dat de kennis er is om naar de juiste plek door te verwijzen en zo ook de bekendheid van de gemeente omhoog te brengen. We willen met meer scholen samenwerken. We hebben het project Moneyways waar we goede samenwerkingen met een bedrijf genaamd Diversion hebben en we willen dat meer scholen daar gebruik van maken, dus op die manier proberen we het aantal inwoners dat bekend is met het aanbod niet alleen van ons, maar ook van al onze partners te vergroten.

Ja, ik heb er wel 10, maar eentje oké, Kees Elenbaas GroenLinks. Laat ik dan deze stellen. Er wordt veel verdiend aan schulden. Volgens mij is een van de grote componenten van de schuld vaak deurwaarderskosten. Hoe is de gemeente in staat om daar iets aan te doen in combinatie met de kredietbank? Kun je daar iets over zeggen en is dat een speerpunt? Want dat is volgens mij een van de belangrijkste oorzaken van snelle opeenstapeling van schulden.

Nou, mijn antwoord, wat bij mij meteen opkomt, is vroegsignalering. We willen eigenlijk gewoon zo voorkomen dat mensen in die problematische schulden terechtkomen. Want zoals je zegt, het escaleert snel en er zijn organisaties die daarop winst maken, vooral met die nieuwe, ongeregistreerde schulden, om een Klarna te noemen, waar het van de ene op de andere dag, nou, ik heb verhalen gehoord, ik heb er zelf geen ervaring mee, maar dat van de ene op de andere dag er een forse boete van 10, 20, 30% omhoog kan komen. Dit zijn landelijke issues waar we als gemeente, nou ja, door proberen zo proactief mogelijk onze inwoners in te beschermen. Daarnaast kijk ik ook Anneke aan. Volgens mij is de Kredietbank Nederland als organisatie ook op heel veel landelijke platforms aanwezig met de VNG en het Rijk om dit soort signalen mee te geven.

Nee, we zijn inderdaad nou de NVVK, een brancheorganisatie die probeert natuurlijk veel dingen ook al te bereiken. Bij zijn gesprekspartner VNG en voor het ministerie van Sociale Zaken om inderdaad dat soort zaken als ik langer en dergelijke om dat nou proberen te beteugelen en er komt. Ja, er komt best wel nieuwe wetgeving aan die ervoor moet zorgen dat we dit allemaal een beetje gaan indammen, hè? Onder andere de beslagvrije voet wordt beter gerespecteerd, dus alleen het zijn maar hele kleine stapjes en er moet nog heel veel gebeuren.

Nou, ik hoor nog dat er veel na te bespreken is. Ik ga er nu wel een klap op geven in verband met de tijd. Bedankt voor de presentatie in ieder geval. Bedankt voor jullie aanwezigheid. Zoals gezegd, de bijeenkomst is informatief en kunnen er raads- en technische vragen worden gesteld. Ik verwacht er dan minstens 9, dus ik wens je veel succes. En nou, dan dank ik iedereen voor de aanwezigheid, in het bijzonder Anneke V, en ik wens jullie allemaal een hele fijne avond.