Presentatie over luchtkwaliteit in Leidschendam-Voorburg Gezonde lucht – uitdaging en mogelijke oplossingen

Een bijzonder welkom voor de heer Kets, inwoner van onze gemeente, die de aanleiding is voor deze beeldvormende avond. De heer Kets komt iets vertellen over luchtkwaliteit en de titel van zijn verhaal is "Gezonde lucht: uitdaging en mogelijke oplossingen". De heer Kets heeft op 25 oktober de gemeenteraad een brief gestuurd over de luchtkwaliteit in de gemeente, en meer specifiek over de recente aanpassingen in de adviezen van de Wereldgezondheidsorganisatie, de WHO. De brief is toegevoegd aan de agenda van vanavond en ook te raadplegen via de website van de gemeente en via iBabs. De heer Kets zal vanavond een presentatie geven over de aanpassingen en de implicaties daarvan voor de gemeente Leidschendam-Voorburg. Mocht u vragen hebben, de raads- en commissieleden kunnen een vraag in de chat stellen zoals gebruikelijk. De kijkers thuis kunnen dat doen via de knop "Stel een vraag". U moet zich hiervoor eerst registreren met uw naam en e-mailadres voordat u hiervan gebruik kunt maken. De vraag wordt dan voorgelezen, zodat de collega's die de presentatie geven antwoord kunnen geven. In dit geval gaat het om de heer Kets die antwoord kan geven. Dan geef ik nu het woord aan de heer Kets voor zijn presentatie en even met de vraag hoeveel tijd de heer Kets nodig heeft.

Kunnen er vragen gesteld worden? Goed. Is mijn view, is mijn presentatie te zien? Ja, die...

Prima, dan begin ik nu inderdaad. Dank u, meneer de Voorzitter, voor de kleine introductie. Inderdaad gaat het verhaal over de WHO Global Air Quality Guidelines die zijn verschenen op 24 september 2021 en dat zijn richtlijnen. Advieswaarden worden dan bediscussieerd over fijnstof en stikstofdioxide, zeg in onze terminologie. Dat lijkt heel veel op uitlaatgassen en een paar andere stoffen, allemaal ongezonde stoffen die we eigenlijk niet willen inademen. Het zal iedereen wel bekend zijn dat luchtvervuiling een van de grote ziektelasten en oorzaken van overlijden is in Nederland. Er gaan per schatting ongeveer 13.000 mensen voortijdig dood door luchtverontreiniging. Op een andere manier van berekenen komen we op een levensduurverkorting van zo'n 13 maanden. Dat is best veel. Daarom wil de overheid de concentraties van luchtverontreinigende stoffen naar beneden dwingen en daarom zijn er grenzen gesteld, zowel voor kortstondige als voor langdurige blootstelling. De gezondheidseffecten zijn namelijk verschillend. We moeten rekening houden met twee verschillende soorten grenzen. Je hebt de advieswaarde die door de WHO worden vastgesteld en waarvan dit rapport dus de nieuwste versie is. Die gaan zo laag als het positieve effect voor de gezondheid is bewezen. Als je boven die advieswaarde zit, dan neemt de mortaliteit meetbaar en bewezen toe. Dan heb je nog een norm, de norm van de politiek, en dat is wat er in de wetgeving staat. Die ziet ook andere overwegingen en dat kun je het beste beschrijven, want ja, het moet wel haalbaar en betaalbaar zijn. Dat zijn de normen en dat is dus gesteld. Om een voorbeeld te geven, laten we even de EU-norm of de Nederlandse norm, de wettelijke norm, even vergeten in dit grafiekje. U ziet een staafdiagram en daar zitten een paar van de normen waarnaar gekeken is, worden daar aangeduid. Als we even naar het groepje helemaal links kijken, dat is het groepje dat aangeeft wat de norm voor de jaargemiddelde is of de adviezen, de grenzen voor de jaargemiddelde zijn voor het fijnere fijnstof. PM2,5 is het fijnstof van 2,5 μm groot. Dat is dus ongeveer een 40e van de dikte van een menselijke haar. De gele balk vergeten we even, de blauwe balk is de WHO-advies van 2005. De groene balk is de WHO-advies van 2021. Het jaargemiddelde voor deze stof is een factor twee gedaald van 10 microgram per kubieke meter naar 5 microgram per kubieke meter. Als we even opschuiven in dit staafdiagram en kijken naar het NO2-jaargemiddelde. Het NO2-jaargemiddelde was in 2005 vastgesteld op 40 microgram per kubieke meter en is nu een factor 4 gedaald naar 10 microgram per kubieke meter. Deze daling is niet helemaal onverwacht, want in feite is de WHO-norm van 2005 gebaseerd op werk dat voor het jaar 2000 is gedaan. En er is sindsdien heel veel wetenschappelijk werk gedaan. De normen zijn dus aanzienlijk strenger geworden, vooral voor de stoffen die diep in de longen binnendringen, want daar zijn de meeste gezondheidsproblemen aan te wijten. Hoe staat Leidschendam-Voorburg in het verhaal? Ik zou zeggen heel positief. In het actieplan luchtkwaliteit 2016-2020 is duidelijk geformuleerd dat gezondheid leidend is en daarom zegt het ook ten aanzien van de luchtkwaliteit dat de gemeente de ambitie heeft dat in 2030 geen enkele inwoner in de gemeente blootgesteld wordt aan een hogere concentratie dan de WHO-advieswaarde. Gezondheid is dus leidend en je kunt dus ook lezen dat we moeten proberen ook de nieuwe WHO-advieswaarde te halen. In feite gaat ook de landelijke politiek en ook de Europese politiek zich er op dit ogenblik over buigen en we zullen ongetwijfeld aanpassingen zien in de Europese normen. Hoe staan we nou eigenlijk? Het RIVM maakt elk jaar een prognose van hoe de luchtkwaliteit zal zijn in het jaar 2030 en maakt er mooie kaartjes van. En dit zijn twee van die kaartjes. Het linker kaartje gaat over de vervuiling van NO2, dat lees uitlaatgassen. En het kaartje heeft een zodanige kleurschaal dat wit of grijs betekent dat we voldoen aan de WHO-richtlijnen. Zo gauw er een kleurtje verschijnt, is het foute boel. Je ziet heel duidelijk op het kaartje links een stip van Schiphol. En je ziet heel duidelijk de snelwegen lopen in het westen van het land en zeker bij ons in de buurt. Het fijnstofplaatje aan de rechterkant is zo te zien nog desastreuzer. Want er is een soort egale wolk over heel zuidelijk Nederland. We zitten dus niet goed, zou ik zo zeggen. De RIVM-adviezen en prognoses zijn op basis van bestaand beleid. En de conclusie is dat met bestaand beleid de advieswaarden van de WHO niet worden gehaald. Er moet dus meer gebeuren. Tom Poes, verzin een list, durf te dromen, denk iets positiefs, doe iets. Logischer is natuurlijk om de big ticket items aan te pakken. Wat is het laaghangende fruit? Wat zijn de grote dingen die gedaan moeten worden? En dan moeten we ook denken van we moeten over onze eigen schaduw heen springen en ook nadenken van wat kunnen wij doen, ook al vinden we het niet echt leuk. Gelukkig, als je iets gaat doen aan de luchtkwaliteit, doe je ook tegelijkertijd iets aan de andere nare dossiers die we hebben in Nederland. Stikstofdepositie en de broeikasgasemissies. En geluid, al die dingen hebben eigenlijk dezelfde grondoorzaken. Grondoorzaken bijvoorbeeld zijn verkeer en vervoer en de gebouwde omgeving. Die geven allemaal luchtkwaliteitproblemen, stikstofproblemen en broeikasgasproblemen. Er is dus synergie: luchtkwaliteit aanpakken, daarmee pak je ook andere dossiers aan. Als je CO2 aanpakt, pak je ook luchtkwaliteit aan. Een voorbeeldje. In Leidschendam-Voorburg hebben we natuurlijk veel verkeer. En er is een studie geweest in 2018-2019 van de MRDH, Metropoolregio Den Haag Rotterdam, over de CO2-last die dat meebrengt. Per dag worden er meer dan 2,5 miljoen autokilometers verreden in Leidschendam-Voorburg en 80% daarvan is doorgaand verkeer langs de A4, langs de A12, langs de A13. Dat zijn gigantische bronnen van CO2 en daardoor ook een grote bron van NO2. NO2 is dus uitlaatgassen, lekkere vervuiling. De eerste maatregel die je kunt nemen, is heel duidelijk: snelheidsbeperking op de snelwegen. Dat werkt. Dat staafje hier aan de rechterkant, die eerste bundel staafjes, wijst op de emissie, de uitstoot per auto per kilometer, op verschillende soorten snelwegen. De emissie voor wegen van 80 km per uur is fors lager dan de emissie van snelwegen op 100 km per uur. Er zijn twee balken daarvoor gegeven, een met strikte handhaving en één zonder strikte handhaving. Ik wil niet eens praten over 130 km per uur. Eerste taak: verzoek aan het ministerie, beperk de snelheid op de A4, A12, A13 tot 80 km per uur in heel het gebied Den Haag, Zoetermeer, Leidschendam-Voorburg, Delft en Rijswijk en handhaven. Dat scheelt op twee punten: de lokale uitstoot voor de mensen die vlakbij wonen, maar ook de regionale vervuiling. Want als je vervuilt met een snelweg, dan hebben we niet alleen lokaal een effect, maar het breidt zich uit over een wolk over het hele gebied. En deze maatregel is dus goed voor stikstof, klimaat, luchtkwaliteit, lawaai, al die dingen. Goed voor de verkeersveiligheid, goed voor de doorstroming. Maar je moet wel een regionale lobby regelen en niet als een enkele gemeente praten, maar als meerdere gemeentes. Tweede verkeerssysteem: lokaal verkeer. Eerste vraag: welk vervoer vervuilt het meest in de stad? De gemeente Rotterdam heeft een paar interessante gegevens verzameld en daaruit komt dat personenauto's, dat is zo'n 88% van het verkeer in Rotterdam, natuurlijk een boel vervuiling opleveren, maar vrachtauto's, en dat is maar 1,5%, die leveren zelfs meer stikstof. Ik zie de vervuiling, dus meer uitlaatgassen, een forse hoeveelheid CO2 en een forse hoeveelheid PM10. PM10 is dus de iets grovere fijnstof. Busjes en gewone bussen, die zijn ook niet echt lief. Dus wat moet je gaan doen? Vrij logisch. Maak een milieuzone voor personen- en bestelauto's en vrachtauto's, vooral op diesel met lage emissieklasse. Dat zijn de vervuilende oude diesels. En voor ons gebied zou het gebied in de Mall en het gebied van Oud-Voorburg duidelijk in aanmerking komen. Je hebt een milieuzone voor oude brommers in Den Haag. Sluit daarbij aan. Het is een kleine hoeveelheid, maar de oude brommers die stinken toch wel. En dan een voorbeeld die heel interessant is, ook voor Rotterdam: regel een convenant met pakketbezorgdiensten. Zorg dat het vervoer in de gemeente elektrisch is of op waterstof. Nog een voorbeeld, en dit, ik weet niet meer welke gemeente dat was: reguleer het gebruik van mobiele werktuigen, elektrificatie, regel aanschaffen en vergunningenbeleid, liefst met de Europese normen. Want dan krijg je een level playing field over de hele EU en zorg voor training en zorg dat de apparatuur niet stationair staat te draaien. Zet dat in contracten. De derde maatregel is ook weer voor lokaal hier. Je moet ook de verplaatsing met de auto in de buurt verminderen. Dat geldt ook voor bezoekers en vooral even voor bezoekers. Dat is vrij gemakkelijk. Als er een bezoeker hier naartoe wil komen, zet dan in op een combinatie van P+R-faciliteiten, shuttles en openbaar vervoer. Voorbeelden zijn er voldoende. De RAI Amsterdam is een goed startpunt om in Amsterdam binnen te komen. Je pakt de metro en als je daar uit Amsterdam weer weggaat, zorgen metrokaartjes ervoor dat je goedkoper hebt geparkeerd. Parkeerterrein Haagweg Leiden heeft een keurige shuttle. De Floriade in Almere heeft een heel inventieve soort shuttle, een kabelbaantje dat zelfs over de A6 gaat. De goede vraag is, waar zetten we een P+R neer in Leidschendam-Voorburg? Mogen jullie over nadenken? Het tweede punt is natuurlijk van als je een carrot hebt, dan heb je ook een stick nodig, carrot and stick. Ontmoedigen van parkeren binnen de gemeente. Een manier is de parkeerplekken te reduceren. Helaas werkt dat niet zo positief. Dan krijg je meer rondrijden om een parkeerplek te vinden. In New York heeft men uitgevonden dat zo'n 70% van alle auto's rondrijden alleen maar rondrijden op de weg om een parkeerplek te vinden. Dat is niet zo erg leuk. Het is ook niet leuk voor de bewoners die dan zelf niet kunnen parkeren. De grote olifant in de kamer is in deze gemeente altijd betaald parkeren. Zo'n oplossing kan zijn als je het verstandig aanpakt. Dan moet je zorgen dat parkeren bij winkelcentra duurder is dan bij P+R's. En je moet wel zorgen dat andere winkelcentra, andere gemeentes dezelfde policy volgen. Je hebt een level playing field nodig voor de ondernemers. Je moet ondernemers laten concurreren op kwaliteit, niet op parkeerkosten. Even iets om over na te denken. Het tweede aspect van lokaal verkeer is minimaliseren van verplaatsingen met de auto van de inwoners. Daar kun je natuurlijk een paar stimulerende maatregelen voor nemen. Stimuleren van fietsen, lopen en openbaar vervoer. Kijk eens naar het parkeerbeleid. Is dat effectief? Nee, het tegenwoordige parkeerbeleid ontmoedigt overloop van parkeeroverlast, maar heeft geen ontmoedigend effect op korte ritjes. Iemand maakt een kort ritje, parkeert twee uur op je schijf en dan ga je weer verder. Geen probleem. Betaald parkeren in elk geval forceert dat het nadenken over alternatieve vervoersmogelijkheden en als je het slim aanpakt, belast het het gebruik van de auto, niet het bezit. Dat geeft dan wel een voorwaarde, dan moet je ontheffing hebben of minimale kosten in je eigen wijk of eigen straat. Het is een kwestie van logistiek, even nadenken. Conclusie van deze maatregel 3a en 3b is: denk over een verstandige vorm van betaald parkeren. Laten we het nu intelligent parkeren noemen of intelligent betaald parkeren noemen. Betaald parkeren lijkt een noodzakelijk gereedschap indien in gemeentes of gedeeltes van de gemeente lage parkeernormen gelden, wanneer er weinig parkeergelegenheid is. Een andere reden om erover na te denken is dat het volgens de MRDH Delft-studie over de reductie van CO2 in het verkeer van twee jaar geleden al substantieel effect wordt genoemd. Vierde maatregel, ook niet zo erg populair waarschijnlijk, maar zet zeker zoden aan de dijk: houtstook. Houtstook is verantwoordelijk voor 23% van de Nederlandse emissies van fijnstof, 23%. Dat is niet alleen maar kleine deeltjes, geen gezellige deeltjes, nee, het zijn koolwaterstoffen en allerlei vieze stoffen waarvan je eigenlijk niet wil weten wat ze zijn, maar die erg veel gelijkenissen hebben met de inhalatie van als je rookt. Het levert veel fijnstof per eenheid van warmte. Er is een studie geweest van het European Environmental Bureau, die dat heeft uitgezocht voor ons. En die heeft de uitstoot van fijnstof in gram per gigajoule uitgerekend. Gigajoule is dus een maat voor geleverde warmte. De open haard levert bijna 1,5 kg aan fijnstof per gigajoule, een ecodesign kachel is 375 g, valt mee, en een pelletkachel is nog gunstiger, 55 g. En mijn gasketel? Dat is maar een heel dun streepje op deze grafiek. Dat is 0,1 g. Dus je krijgt veel fijnstof voor je geld. De tegenwoordige aanpak die we hebben in de gemeente beperkt zich tot voorlichting. En dat is wel heel erg minimaal. Er staat niks op de website van de gemeente en er zijn gemeentes die veel en veel agressiever zijn of veel agressiever of veel meer informatie verlenen en veel meer waarschuwingen geven als de omstandigheden slecht zijn. Dus voorlichting kan agressiever. In Utrecht, gemeente Utrecht, zijn er billboards waarop staat: "Stook nu, denk aan uw buurman." Zomaar een speelbord naast de weg kan hier natuurlijk ook. Er zijn cursussen die claimen dat houtstook gezonder kan. Dan krijg je nieuwe methodes van stoken, de Zwitserse methode. Ik moet zeggen dat die methodes niet bewezen zijn, maar schoonhouden van kachels helpt altijd. Utrecht gaat verder. U heeft aangekondigd dat er een subsidie komt voor verwijderen en vervangen van houtkachels en van openhaarden. Maar er zijn namelijk alternatieven: elektrische openhaard, net echt, geeft vlammetjes, geeft een soort vlammetjes, bewegende vlammetjes. Het geeft ook nog warmte. Nog agressiever, de route die Vlaanderen op dit ogenblik neemt: verplicht stellen van niveau van kachels, ecodesign kachels als maximum en verplicht stellen van onderhoud. Dat is typisch een rijksfunctie. Je kunt als gemeente bijvoorbeeld bij nieuwbouw in het eisenpakket stoppen. Je zou kunnen nadenken over een schoorsteenbelasting, net zoals je de hondenbelasting hebt, en het rijk zou eens goed moeten nadenken over accijns op hout, zeker nu de energieprijzen de pan uit rijzen. Oké, laatste maatregel die ik wil noemen. Die eerste en de laatste dag van het jaar zijn verantwoordelijk voor twee tot 4% van de fijnstofvervuiling PM2,5. Grafiekje aan de rechterkant zijn de metingen die wij hebben gedaan en de metingen die gedaan zijn door RIVM met een paar meetstations hier in de buurt. Vervuiling van twee tot 4% gedurende een heel jaar productie gedurende twee dagen. Denk daar maar eens even over na. Het jaargemiddelde daggemiddelde van die twee dagen ligt ver boven de norm die de WHO stelt en dat is des te kwalijker omdat siervuurwerk, waar we tegenwoordig vooral van genieten, geen geluid meer...

Nee? Ik weet niet precies wat er aan de hand is.

Maar ik hoor de heer Kets niet meer. Die horen we niet meer.

Anderen wel geluid hebben, dan houd ik maar even op. Ik zet

Hem even uit, en dan zet ik hem weer aan. Is dat een oplossing? Dit is mijn microfoon aan en uit. Ik probeer het nog een keer. Meneer Kees.

U bent volgens mij goed te horen, hoor. De voorzitter had zelf problemen. Ik denk dat u door kunt gaan.

Dank u wel. Goed, ik had het erover dat luchtvervuiling door vuurwerk heel fors is. En dat is des te kwalijker, omdat fijnstof heel veel zware metalen bevat. Het siervuurwerk is echt een zwaar soort vergif als je erover nadenkt. Ik heb er leuke grafiekjes van, maar die zal ik niet laten zien. Wie geïnteresseerd is, komt maar bij me langs. Er is een verbod op consumentenvuurwerk in diverse gemeentes nu. En daar is natuurlijk wel de randvoorwaarde aan. Er is dan zorg voor alternatieve oud en nieuw viering centraal. Vuurwerk of een lasershow of whatever. Drones, tegenwoordig, en het altijd dringende advies van mij is dus: verbied het afsteken van vuurwerk door consumenten. En dan moet je ook nadenken over de verkoop van vuurwerk, want dat kun je natuurlijk wat moeilijker verbieden. Wees streng in het toestemmingsbeleid en vergunningenbeleid voor verkoop. Goed. Conclusies. Het halen van de WHO-advieswaarde is een uitdaging. En als gemeente heb je natuurlijk een probleem, het lokale beleid is typisch beperkt tot vergunningen, milieuzones, infrastructuur en je komt daar weinig buiten. De aanbeveling is dan: denk groter. Werk samen met anderen in de regio. En doe dat bijvoorbeeld vooral in verkeersbeleid. Lobby in Den Haag voor snelheidsbeperking A4, A12, A13. Ze zijn nu aan het formeren. Misschien kun je een briefje sturen naar een van de mensen die daarbij zitten. Pak de grootste vervuilers eerst aan: de vrachtauto's, de busjes. En denk dan na over manieren om dat verstandig te doen door convenanten met de mensen die die vrachtauto's en die busjes nodig hebben. Denk over wat ik noem intelligent betaald parkeren. Denk zeker over P+R's en shuttles. Denk aan hoe begrens je gebruik van vuurwerk en houtstook in al je discussies, want je zult discussies moeten hebben met provinciale overheden en met het rijk. Maak gebruik van de synergie tussen de probleemgebieden. Als je luchtkwaliteit aanpakt, pak je ook een stikstofprobleem aan en kun je dus ook weer bouwen. Denk eraan. Bedenk bij elke maatregel die je neemt en bij elke vergunningafgifte die je doet wat de gevolgen zijn voor lucht, stikstof en klimaatbeleid. Ga niet iets doen dat tot vervuiling leidt. En wees vooral niet bang om te lobbyen. Lobby bij het rijk, want daar zal ook een heleboel moeten gebeuren. Vragen. Dank u wel, meneer.

Meneer Brands, meneer Kets, ja, er waren al vragen van de heer Wilschut en de heer Brands. Om te beginnen wil ik even melden dat ik even weggeweest ben, want er was een storing, maar gelukkig is het allemaal weer hersteld en vandaar dat in de chat dat hij verdwenen is. Maar de heer Brands en Wilschut hadden vragen. Wij hebben inmiddels ook deze presentatie via iBabs gekoppeld aan dit agendapunt, zodat de raadsleden ook op hun gemak nog even bij de presentatie kunnen nalezen. Want ik heb gemerkt dat ook door het beeld van heer Kets linksboven de tekst niet helemaal compleet te lezen was. En het is natuurlijk best een gecompliceerd verhaal, dus dat is in ieder geval nog op je gemak als voor de raadsleden rustig na te lezen. Nou, dan begin ik met de heer Brands. Die had een vraag.

Dank u wel, voorzitter. Dank u wel, meneer Kets. Goed, duidelijk. Even vooraf:

Vooraf nog, kan de heer Kets de presentatie even wegdoen? Dan kunnen we de vragenstellers ook goed in beeld zien. Meneer Kets, kunt u de presentatie even uitzetten? Ja, prima. Oké, meneer Brands, gaat uw gang.

Ja dank u wel voorzitter en vooral meneer Kets heel hartelijk dank voor uw duidelijke presentatie. Heel duidelijk, u geeft in uw presentatie ook een heleboel adviezen. Ook aan de gemeente Leidschendam-Voorburg. Ik heb een specifieke vraag die gaat over het ontmoedigen van het parkeren. Wij kennen natuurlijk in onze gemeente gratis parkeren, heel bijzonder. Diverse partijen zijn daar voorstander van en zouden dat eigenlijk ook nooit willen veranderen. Maar u geeft aan in uw presentatie dat we dat parkeren moeten ontmoedigen. U zegt, reduceer parkeerplekken, want u zegt als je veel moet rondrijden, dan vervuil je natuurlijk. Maar heb ik het niet goed begrepen? Of bedoelt u het andersom? Want naar mijn idee is het zo dat als je minder parkeerplekken hebt, dus als je dat reduceert, en er zijn evenveel auto's of meer, dan gaat dus iedereen rondrijden om die paar parkeerplekken te vinden. Dus is het niet verstandig om juist meer parkeerplekken te creëren? Dat is de vraag. Dank u.

Meneer Kets, ik hoor u niet. Meneer Kets? Dank u.

U. Meneer Brands, voor deze vraag geef ik u precies de reden aan. Wat wil je nou bereiken? Je wilt bereiken dat er minder mensen binnenkomen in deze gemeente, minder mensen met een auto in deze gemeente binnenkomen. Als je veel parkeerplekken gaat aanschaffen, dan doe je in feite twee dingen. Je nodigt ze uit. Ten eerste, er komen dan meer mensen met de auto de gemeente binnen, dat wil je niet. Dus minder parkeerplekken of meer parkeerplekken werkt contraproductief. Minder plekken werkt ook tegenproductief. Andere punten zijn dat parkeerplekken ook geld kosten, hè? We moeten ze bouwen, aanleggen en onderhouden. De vraag is, willen we dat? Dat is een andere discussie. Dat is de economische discussie, maar meer parkeerplekken in deze gemeente die toch al schreeuwt om ruimte, lijkt me niet echt een goed idee. Dank.

U wel. Meneer, de vraag beantwoord. Dank u wel, meneer.

Kijk. Ik denk niet dat we een discussie moeten gaan oproepen. Ik begrijp de vraag van de heer Brands omdat het best wel een dilemma is. Er zitten ook meerdere kanten aan. Meer parkeerplekken is aantrekken en minder parkeerplekken is meer rondrijden, dus dat is best lastig, daar moet je goed over nadenken, vind ik. Dan was er nog een vraag van de heer Wilschut, meneer Wilschut. Ja, dank.

U heeft het woord, voorzitter. Ja, ik had twee vragen aan meneer Kets. Dank u voor uw heldere toelichting trouwens, want die was kraakhelder. De eerste vraag was: de normen worden blijkbaar strenger? Verwacht u dat dat dan over 15 jaar nog een keer gaat gebeuren of is dit zeg maar ongeveer? Hebben we nu het wetenschappelijk niveau bereikt waarop we kunnen zeggen: dit is het. En de tweede vraag gaat over die milieuzone waar u het over had. Ik heb me laten vertellen dat dat nog wel in verschillende gradaties kan zijn. En Euro 5, 4, 3. Ik weet nog niet zo goed wat het allemaal inhoudt, maar misschien kunt u daar iets meer over vertellen. Wat je dan zou moeten doen. Heeft u vast verstand van. Alvast bedankt, meneer Kets.

Heeft u daarop een antwoord of antwoorden? Dat zijn twee vragen. Ik hoor u niet, meneer Kets. Ik zat...

Me te concentreren op de tweede vraag. Bij de eerste vraag is me even ontschoten, kun je dat? Oh ja, wacht even, ik weet het weer. Verwachten wij weer een aanpassing van de normen? Eerlijk gezegd denk ik van wel. Maar dat zal nog wel een hele tijd duren. Waarom ik het verwacht: op dit ogenblik zitten wij met een sterftecijfer in Nederland van 13.000 mensen per jaar door de luchtkwaliteit. Dat is een van de grootste, na roken is dat de grootste doodsoorzaak in Nederland. Heel vervelend, je ziet het nooit. Als zodanig zal een medicus het nooit als zodanig kwalificeren, want die ziet een hartinfarct of die ziet longembolie of die ziet dus longkanker. Dat zijn allemaal afgeleiden, waarvan het grondprincipe of de grondreden gebrek aan luchtkwaliteit is. 13.000 betekent in de gemeente van Leidschendam-Voorburg ongeveer 50 à 60 doden. Dat zijn er dus gigantisch veel. De aanscherping van de normen zal dat getal hopelijk fors reduceren en de berekeningen die op de basis van de SLA, de Schone Lucht Akkoord, zijn, hebben ongeveer hetzelfde effect als deze normaanpassing, is dat we de aantal gezondheidsproblemen met een factor twee reduceren. Dan zitten we dus op ongeveer zelfs 6.000 à 7.000 doden. Dan ja, u kan u op een briefje geven dat we dat over 15, 20 jaar ook veel zullen vinden. Als de trend naar betere gezondheidszorg doorgaat. Dus ja, ik verwacht dat er nog wel een aanpassing komt, maar het zal nog wel een hele tijd duren. Laten we eerst maar even deze horde nemen, want we zijn er nog lang niet. Oké. Goed. Tweede vraag, kun je het weer even halen dan even reminder?

Ja, het ging over die milieuzone en dan de verschillende...

Verschillende categorieën. Daar betrap je me op dat ik dat niet helemaal paraat heb. Heel vervelend voor mij, maar je hebt allerlei Europese regels gehad vanaf het jaar 2000, waarbij grenzen werden gesteld aan de emissies van benzineauto's en van dieselauto's. Die normen zijn om de zoveel jaar bijgesteld. Ik geloof dat we nu bij Euro 6 zitten of zo. De echt oude auto's, 2005, mijn ouder, die vervuilde veel meer dan wat je tegenwoordig in een auto krijgt. Daar refereer ik naar. De lage, vind ik niet meer hoe ik het precies geformuleerd heb, maar de Euro 1 en Euro 2 zijn helemaal antiek. Euro 4, dat zijn dingen die je niet op straat wilt tegenkomen. Tenminste niet als je daar met je kind in de kinderwagen langs de auto loopt die die wolk rook uitstoot. Wil je niet over je heen hebben, dus je wilt de meest vervuilende auto's buitensluiten en dat is wat gemeentes als Utrecht bijvoorbeeld doen. Gemeentes als Den Haag doen dat ook. Die specificeert heel duidelijk welke auto's mogen binnenkomen en welke auto's niet binnenkomen. Ook Rijswijk blokkeert de toegang voor bepaalde auto's. En dat betekent dus dat vrachtwagens nu de Westvlietweg opgaan om richting de Voorweg te gaan.

Dank u wel meneer Kets voor het antwoord. We hebben nog 5 minuten. Ik zie nog mevrouw Bosch met een vraag. Mevrouw Bosch, dank.

U Voorzitter, dank u wel meneer Kets voor uw complete verhaal. Ik had een korte vraag, ik mis het binnenvaartvervoer. Ik heb begrepen dat dat erg vervuilend is en wij hebben natuurlijk aan de rand van Voorburg West de Vliet, maar ook die dwars langs Leidschendam naar voren gehaald. Kunt u daar iets over zeggen waarom u binnenvaart niet hebt opgenomen in uw betoog? Dank u, Voorzitter.

Meneer, ik sympathiseer zeer met de vraag, mevrouw Bosch. Ik heb het niet opgenomen omdat ik me moest beperken. Eerste reden, er zijn twee dingen die nu scheepvaart betreft die ik niet noem, dat ook nog steeds een belangrijke vervuiler is, vermeld ik ook niet. Scheepvaart is zeker een probleem en ik hoor je zelf en ik weet hoe het ruikt als er een schip langskomt. Ik heb er alleen geen cijfers over in het lokale verband, maar we hebben op dit ogenblik, en dat is wel gunstig, een NO2-meetpunt bij de Trekvliet. We kunnen dus daar misschien iets van afleiden in hoeverre dat NO2-vervuiling geeft. Ik heb er helaas geen, en dat is nog een omissie, ik heb geen fijnstofmeter daar, maar ik verwacht zowel een probleem met fijnstof als met NO2 door uitlaatgassen van scheepvaart. Als we daar iets aan willen doen, dan moeten we kijken van welke boten zijn dat nou? Die komen uit Den Haag. Dat zijn de boten die naar de afvalverbranding gaan en dergelijke. Dat moeten we dus met Den Haag opnemen, dus dat is weer een regionaal probleem. Ander probleem met bootjes zijn de toeristenbootjes op de Vliet. Ja, die zou je graag elektrisch willen hebben. Hoe we dat moeten aanpakken? Dat weet ik niet, maar daar zullen we op een gegeven moment ook wel normen voor komen, maar dat is denk ik echt iets voor de landelijke politiek. Heb ik daarmee uw vraag beantwoord? Dank.

Dank u wel meneer Kets, ik kijk nog even naar mevrouw Bos, want het was ook een rechtstreekse vraag aan haar.

Dank u voorzitter, ja, dank u voor het antwoord, het is heel helder.

Nou meneer Kets, heel erg bedankt voor de informatie. Ik zie verder geen vragen meer van raadsleden, dus ga ik afronden. Nou, een zeer belangwekkend onderwerp wat mij betreft en ook gezien de nieuwe normen of aanbevelingen van de Wereldgezondheidsorganisatie, denk ik dat het van belang is als wij als raadsleden daar verder over nadenken. Want het is een initiatief van meneer Kets geweest om dit verhaal vanavond hier te houden. Er staat niets op de rol van de gemeenteraad binnenkort over dit onderwerp. Dus als wij hier iets mee willen doen, dan zullen de raadsleden zelf dit dienen aan te kaarten. Dus ik denk dat wij als raad daar best een keer over mogen nadenken of we nog nieuwe maatregelen willen aanscherpen en in hoeverre we ook een nieuw beleid, een aangescherpt beleid, willen hebben in deze gemeente. Meneer Kets, hartelijk bedankt voor deze toelichting. Alle raadsleden, commissieleden, wethouder en burgemeester, hartelijk dank voor de aandacht. Ook alle mensen thuis die gekeken hebben, heel erg dank. Ik heb verder ook geen informatie gekregen over mensen die vragen hebben. Nee, die zijn er dus niet, dan sluit ik hiermee de bijeenkomst. En een goede avond nog verder.